Je leest wel eens dat er mensen overlijden door een steek van een hoornaar. Dit klopt. Mensen met een wespenallergie kunnen hier inderdaad aan overlijden. Voor ieder ander is de steek van een hoornaar niet dodelijk. Veel mensen zijn bang voor een hoornaar omdat deze zoveel groter is dan een gewone wesp. Een Europese hoornaar is echter minder agressief. De hoornaar kan echter wel agressief worden wanneer men te dicht bij het nest komt. Dit betekent dus dat zolang u op afstand blijft (enkele meters) er geen gevaar is voor agressie van hoornaars. Wanneer iets of iemand het nest benaderd, komen de werksters luid brommend aanvliegen om eventuele boosdoeners of indringers af te schrikken. Wees wel alert dat op zo’n moment de hoornaars eerder geneigd zijn om te gaan steken.. De hoornaar zoekt mensen ook minder snel op, omdat zij niet afkomen op zoetigheden zoals frisdrank.
De Europese hoornaar, ook wel de paardenwesp genoemd, is te herkennen aan de gele en zwarte dwarstekening op achterlijf, kop en borststuk. Van de kop tot het eerste segment van het achterlijf kleurt de hoornaar roodbruin tot donkerbruin. De koninginnen kunnen tot 35 mm groot worden. De darren (tot 28 mm) en de werksters (tot 24 mm), zijn kleiner dan de koningin. De Europese hoornaar wordt in de volksmond soms ook wel Horzel genoemd.
De Europese hoornaar leeft vooral binnen Europa, maar komt ook voor in Noord-Amerika en Azië (niet te verwarren met de Aziatische hoornaar).
De Europese hoornaar is een typische rover die grote hoeveelheden insecten vangt en doodt om ze vervolgens te voeren aan de larven. Volwassen hoornaars leven zelf van verschillende suikerrijke plantensappen en niet van dierlijk materiaal. Hoornaars vangen in hoofdzaak andere insecten en dan voornamelijk vliegen en muggen. Daarnaast worden kleinere plooivleugelwespen, honingbijen en vlinders en de rupsen hiervan buitgemaakt. Naast insecten worden ook veel spinnen gevangen.
Van andere soorten hoornaars is bekend dat ze de nesten van bijen aanvallen en geheel leegroven. Dit gedrag is bijvoorbeeld bekend van de Aziatische hoornaar (Vespa velutina) en de Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia). Dergelijke soorten worden als bedreiging van de honingbij gezien. Van de Europese hoornaar is dit gedrag niet bekend.
De meeste bijen en wespen houden niet van nat weer of van wind en blijven dan in het nest. De hoornaar is zelfs dan actief op zoek naar prooien voor de larven. De hoornaar vliegt zelfs 's nachts, wat zeer ongebruikelijk is voor wespen. De wesp wordt aangetrokken door kunstlicht en komt dan af op menselijke bebouwing. De hoornaar is in staat om bij maanlicht ook 's nachts te jagen en maakt dan veel nachtvlinders buit. De hoornaar is een effectieve insectenbestrijder doordat hij grotere prooien aankan dan de andere wespen. Ook grote insecten als libellen worden gedood en met de sterke kaken in stukjes geknipt.
Het nest wordt gebouwd vanaf mei en wordt meestal op enige hoogte geconstrueerd. De locatie is vaak donker en enigszins afgeschermd. Meestal wordt het gemaakt in een holle boom, maar soms worden graspollen als nestlocatie gebruikt en ook ondergrondse nesten zijn bekend. Als de ruimte om een nest te bouwen te klein blijkt, verlaten de wespen het om een nieuw te bouwen. Ook menselijke constructies kunnen worden gebruikt, zoals nestkastjes van vogels, tuinhuisjes, schuurtjes en daken van huizen. Soms verschijnt een nest vrij hangend in een boom of struik in een tuin bij een woning.
Eind augustus begint de koningin met het afzetten van eitjes waaruit geen onvruchtbare werksters meer kruipen, maar vruchtbare mannetjes en jonge koninginnen. De mannetjes worden hierbij het eerst geboren en door de werksters opgekweekt, pas later verschijnen de jonge koninginnen.
De koninginnen zullen later uitvliegen en paren met de mannetjes. Hierdoor worden de nieuwe koninginnen bevrucht. Ze zetten nog geen eitjes af maar slaan het sperma op in hun lichaam. De mannetjes sterven kort na de paring. De jonge koninginnen vliegen uit en verspreiden zich, ze zoeken vervolgens een plaats om te overwinteren. Ondertussen wordt de 'oude' koningin steeds meer genegeerd door de werksters en uiteindelijk sterft zij. De laatste werksters houden het uit tot eind oktober of begin november, een nachtvorst is vaak fataal voor de laatste werksters van de kolonie. In de lente verlaat de jonge koningin haar schuilplaats en begint de cyclus opnieuw.
De hoornaar is gevoelig voor kou in de lente. Als de temperaturen relatief laag zijn komen er veel minder nesten tot ontwikkeling dan bij hogere temperaturen.